Bruksizm kişilerin dişlerini birbirine bastırdığı ve sıktığı ya da gıcırdattığı durumları içine alan bir hastalıktır. Bruksizm, uykuda ya da uyanıkken görülebildiği gibi birincil bruksizm ve ikincil bruksizm olarak da iki başlık altında toplanır. Bruksizm tedavisi kişinin semptomlarına, hastalığın şiddetine ve altta yatan nedene göre çeşitlilik gösterir. Uzun vadede ciddi problemlere yol açabileceğinden bruksizmin tanınması ve uygun yöntemlerle tedavisinin planlanması önemlidir.

Bruksizm Nedir?

Bruksizm, çiğneme dışında dişlerin sıkılması ya da gıcırdatılması anlamına gelir. Sıklıkla uyku esnasında ortaya çıkarken, uyanık olunan zamanlarda da bruksizm görülebilir. Genellikle birçok insan, dişlerini sıktığının ya da gıcırdattığının farkında değildir. Diş gıcırdatma, dişlerin birbirine sürtmesi ve çiğneme hareketi yapılmasıdır. Diş sıkma ise dişlerin sıkıca bir arada tutulması ve ileri geri hareket olmadan kasların kasılı kalmasıdır. Gece ya da gündüz diş sıkma görülebilir. Uykuda görülen bruksizm ile uyanıkken görülen bruksizm arasında belli başlı farklılıklar bulunur. Bruksizm yüz ve çene ağrısına, çenede kasılmaya, sertleşmeye ve baş ağrılarına yol açabilir. Uzun vadede dişlerin gıcırdatılması çene eklemlerinde hareket kısıtlılığına, diş ve diş eti rahatsızlıklarına neden olabilir. Diş doktoru tarafından planlanan tedavi, genellikle diş sıkma aparatı, ağız koruyucu veya atel kullanılmasını içerir. Amaç, dişlerde hasarın önüne geçmek ve bruksizme neden olan faktörleri ortadan kaldırmaktır. Bu faktörler arasında başlıca uyku apnesi, yoğun stres ve bazı ilaçlar vardır.

Uyurken Diş Sıkma Belirtileri Nelerdir?

Uykuda görülen bruksizm bir çeşit uyku bozukluğudur. Kişiler uyanıkken de bir takım belirtileri fark edebilir. Belirtiler arasında yüz ve çene ağrısı, çene hareketlerinde kısıtlılık ve çene sertliği, çene hareketlerinde tıklama veya patlama benzeri ses duyulması, künt baş ağrısı, dişlerde hasar ve aşınma, kırılmış ya da gömülmüş dolgular, çenede açılma kapanma hareketlerinden sorumlu eklemin (temporomandibuler eklem) hasarına bağlı kulak ağrıları vardır. Şiddetli ve devamlı ağrılar, ağrının kaynağının tespitini zorlaştırabilir. Uyku esnasında bruksizmi olan kişiler diş gıcırdatma ya da sıkma belirtilerini fark edemiyor olsa da yanlarındaki kişiler gıcırdatma sesini fark edebilir.

Uyanıkken Diş Sıkma Nedenleri Nelerdir?

Uyanıkken görülen bruksizm, bir uyku bozukluğu değildir ve uyku bruksizminden farklılık gösterir. Uyanıklık halinde görülen bruksizm, bilinçsiz bir alışkanlıktır. Genellikle uyanıkken görülen bruksizm diş gıcırdatmaya sebep olmaz; fakat diş sıkma ve çene eklem ve kaslarında gerilme şiddetlidir. Çene ve çevresinde ağrı, baş ağrısı ve sertlik sık rastlanan belirtiler arasındadır. Uyku ve uyanıklık bruksizminde ortak görülen özellik ikisinin de istemsiz olarak gerçekleşmesidir. Yoğun stres altında ve konsantrasyon halinde bruksizm riski yüksektir.

Dişleri Gıcırdatma Neden Olur?

Bruksizm ile ilişkili birden fazla faktör vardır ve sıklıkla tek ve kesin bir neden bulunamaz. Bruksizmin türüne göre değişkenlik gösteren faktörler bulunur. Bruksizm türleri birincil ve ikincil bruksizm olmak üzere iki başlık olarak ayrılmıştır. Birincil bruksizmde altta yatan başka bir neden yoktur ve kendiliğinden oluşur. Birincil bruksizmde en sık görülen faktörler başlıca aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Dişlerin Büyümesi: Bruksizm küçük çocuk ve gençlerde yaygın olarak görülür ve genellikle neden büyüyen dişlerdir. Çocukluk döneminde dişler ve çenedeki büyüme hızlı olduğundan bruksizm genellikle kalıcı problemlere neden olmaz ve iyileşme süreci kısadır.
• Isırığın Yanlış Hizalanması: Sayıca eksik dişler ve hizalı olmayan uygunsuz ısırıklar bruksizm nedeni olabilir. Diş ve diş etlerinde tahrişe neden olabilen uygunsuz ısırıklar diş gıcırdatma ve diş sıkmanın başlıca sebeplerindendir.
• Stres: Uyku ya da uyanıklık halinde görülen tüm bruksizm nedenleri arasında en sık görülen başlıca faktör strestir. Stres ile bruksizm arasındaki ilişki tam olarak aydınlatılamamıştır.
• Sigara, Alkol ve Kafein Tüketimi: Düzenli olarak sigara veya alkol tüketimi olan kişilerde bruksizm görülme riski yaklaşık olarak iki kat fazladır. Günde 8 fincandan fazla kahve tüketimi ise bruksizm riskini bir buçuk kat artırır. Uyuşturucu kullanımı de bruksizm ile yakından ilişkilidir.

İkincil bruksizmde ise altta yatan bir neden bulunur. Tıbbi ya da tıbbi olmayan bir durumun sonucu olarak görülür. İkincil bruksizmde etkili faktörler şunlar olabilir:

• Ruh Sağlığı ile İlişkili: Kaygı bozukluğu (anksiyete) ve depresyon bruksizm ile yakından ilişkili bulunmuştur. Bu ilişki stres ile de açıklanabilir. Agresif, yarışmacı ve hiperaktif kişiliğe sahip bireylerde bruksizm riski artmıştır.
• Nörolojik Durumlar ile İlişkili: Parkinson Hastalığı, demans, epilepsi gibi hastalıklar uyku esnasında hareketliliğe yol açabileceğinden bruksizm görülme olasılığı da artmıştır.
• İlaçlar ile İlişkili: Bazı antidepresanlar ya da antipsikotiklerde yan etki olarak bruksizm görmek mümkün olabilir.
• Uyku Apnesi ve Horlama ile İlişkili: Uyku esnasında solunumun bir süreliğine geçici olarak durması uyku apnesi olarak adlandırılır. Uyku apnesinde sık uyanmalar görülür, uyku kalitesi ve yaşam kalitesi ciddi oranda düşer. Bu da bruksizm görülme riskini belirgin oranda artırır. Uyku apnesi, diş gıcırdatma, dişlerde ve çenede kenetlenmeye de yol açabilir.

Bruksizm Belirtileri Nelerdir?

Bruksizm yaşa, kişilik özelliklerine ve farklı hastalıklarla birliktelik durumunda farklı semptomlar verir. Bruksizmin başlıca belirti ve semptomları aşağıda sıralanmıştır.

• Etraftakileri uyandıracak kadar şiddetli diş gıcırdatma ve çenede kenetlenme
• Oyulmuş, kırılmış, yontulmuş, yerinden oynamış dişler
• Diş minesinden ciddi aşınma
• Şiddetli diş ağrısı ve hassasiyet
• Gergin ve hareket kısıtlılığı olan kilitlenmiş çene eklemleri
• Boyun, çene ve yüz ağrıları
• Kulak ağrısı ya da kulağa yansıyan ağrı
• Şakakları da tutabilen künt baş ağrısı
• Yanak içi ve diş etlerinde tahriş
• Uyku bozuklukları

Bruksizmin Uzun Vadede Etkileri Nelerdir?

Bruksizm uzun vadede hafif ya da şiddetli hasarlara yol açabilir. Bu hasarların bir kısmı aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Diş minesinde aşınmaya ve tahrişe bağlı diş hassasiyeti
• Diş eti iltihabı ve diş eti kanamaları
• Gevşek dişler ve dişlerin kalıcı kaybı
• Diş dolgusunda hasar
• Uçları düzleşmiş, kısa ya da kırık dişler
• Şiddetli ağrı, gerginlik, hareket kısıtlılığı ve çiğneme zorluğuna yol açan temporomandibuler eklem sendromu

Bruksizm Tanısı Nasıl Konur?

Diş doktoru tarafından uygulanan kapsamlı fizik muayene ile bruksizm teşhis edilebilir. Aşınmış diş minesi, kırık ve yontulmuş dişler, büyümüş çene kasları tanıda yönlendirici olabilir. Dişte görülen aşınmalar, aşırı ve kontrolsüz diş fırçalama, diş macunlarının içeriğindeki aşındırıcılar, asitli, alkollü içecekler ve tatlandırıcıdan kaynaklı da olabilir. Ayrım için deneyimli ve uzman bir diş doktoruna ihtiyaç duyulur.

Bruksizm Tedavisi

Bruksizm tedavisi hastanın beklentisine, bruksizmin tipine ve hastalığın şiddetine göre çeşitlilik gösterir. Günümüzde pek çok tedavi stratejisi bulunmaktadır. Bruksizm tedavi yöntemleri başlıca aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Diş Sıkma Aparatı, Ağız Splint (Gece Plağı): Bu tedavi yöntemleri dişlerde ve çene ekleminde kenetlenmenin, dişlerde gıcırdatmanın neden olduğu hasarı önlemek amacıyla dişlerin ayrık tutulmasını sağlamak için kullanılır. Üst ve alt dişlere uygun olarak tasarlanırlar ve sert akrilik ya da yumuşak plastik malzemeden üretilebilirler.
• İlaç Tedavisi: Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar bruksizm ile bağlantılı ağrı ya da şişliklerin giderilmesinde, diş hekimi önerisiyle, tercih edilebilir. Bazı vakalarda kas gevşetmek amacıyla ilaç tedavisi de önerilebilir. Böylece çene kasları dinlenmiş ve gerginlik azaltılmış olur. Bu da semptomlarda gerileme sağlar.
• Biofeedback Terapisi: Biofeedback, nefes alıp verme, kalp atış hızı gibi vücutta istem dışı kontrol mekanizmalarına sahip fonksiyonların kontrolünü öğretmeyi amaçlayan bir terapi türüdür. Biofeedback terapisi için yeterli düzeyde kanıt yoktur; fakat semptomların iyileştiğini gösteren vakaların gösterildiği çalışmalar mevcuttur.
• Botoks: Şiddetli bruksizm vakalarında botoks enjeksiyonları, uyku bruksizmine neden olan kasların felç olmasını ve diş gıcırdatmanın önlenmesini sağlayabilir. Botoks işlemi kalıcı çözüm oluşturmayacağından, tekrar eden dozlar gerektirdiğinden ve ekonomik bir seçenek olmadığından çok tercih edilen tedavi yöntemleri arasında değildir.
• Altta Yatan Nedene Yönelik Tedavi: Genellikle ruh sağlığı bozukluğunun tedavisi bruksizm tedavisinde etkili olur. Konuşma terapileri ve ilaç kombinasyonları sıklıkla önerilir. Uyku apnesi gibi diğer sağlık problemlerinde ise problemin tedavisi, bruksizm tedavisinde kilit faktördür. Örnek olarak uyku apnesi olan kişide uyku bölünmelerini önlemek amacıyla sürekli pozitif hava yolu basıncı makinesi kullanmak, verilebilir.